SEVGİLİ PEYGAMBERİMİZ HZ MUHAMMED (SAV )İN EĞİTİM ANLAYIŞI
İLİM VE ÖĞRENMEYE VERDİĞİ DEĞER ÖĞRETMEYE VERDİĞİ ÖNEM
VE EĞİTİM ÖĞRETİM METOTLARI
İlçemizde görev yapan Din kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenleri Kasım ayı Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenleri Gelişim Toplantısını 22/11/2008 tarihinde Alanya Anadolu Kız İmam Hatip Lisesinde yapmışlar ve toplantıda şu konular konuşularak görüş alış verisinde bulunulmuştur.
Toplantının konusu: Sevgili Peygamberimiz Hz Muhammed (Sav )in Eğitim Anlayışı İlim Ve Öğrenmeye Verdiği Değer Öğretmeye verdiği önem ve Eğitim Öğretim Metotları.
Toplantıda söz alan Din kültürü ve Ahlak Bilgisi ve koordinatör öğretmeni Celal AYDIN açış konuşmasını yaptıktan sonra Din kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmeni Cihan DEMİRAL’a söz verdi Cihan DEMİRAL peygamberimizin eğitime öğrenmeye ve öğretime verdiği önemi anlattı.
Allah´a iman eden bir toplum oluşturmayı amaçlayan Hz. Peygamber (asm) ilme, eğitim ve öğretime büyük önem vermiştir. Onun faaliyetlerinde ve sözlerinde bilgi, öğrenme, öğretme, öğrenci ve öğretmene verilen değer çok fazla yer tutar.
Bu hususta kendisine indirilen ilk vahiy de "Oku" emridir. Dolayısıyla okumak ona ve ümmetine Allah Teâlâ´nın ilk emridir. Bunun yanında Kur´an-ı Kerim´de bilime teşvik eden ve âlimi öven âyet-i kerimeler mevcuttur. Kur´an-ı Kerim´de, Hz. Muhammed (s.a.s.)´in ilâhî tebliğ görevinin eğitim-öğretimden ibaret olduğu bildirilir.
Hz. Peygamber (asm) de bir hadisinde kendi görevinin mahiyetini şöyle açıklamıştır:
"Allah beni bir muallim olarak göndermiş bulunuyor."
Dolayısıyla gönderildiği toplumu eğitim ve öğretime tâbi tutmak onun peygamberlik görevleri arasında bulunmaktadır. Kur´an´ın ve Hz. Peygamber (asm)´in teşviki, Müslümanlar arasında yazıya, ilme rağbeti ve öğrenme arzusunu artırmıştır. Onun döneminde insanlar bir şeyler öğrenmek için kendisinin ve diğer öğretmenlerin yanına gelmeye başlamışlardır.
Bu ilkeler çerçevesinde Hz. Peygamber (asm)´in eğitim-öğretimle ilgili faaliyetlerine temas etmek yerinde olacaktır. O, daha Mekke döneminde, kendisine vahyedilen ayetlerin yazılmasına ve bu suretle korunmasına önem vermiştir. Ayetlerin çoğaltılarak dağıtılmasını teşvik etmiştir. Mekke döneminin ilk yıllarında Dârü´l-Erkam´ı bir eğitim-öğretim merkezi olarak kullanmıştır. Burada, Kur´an ayetleri okunuyor, yazılıyor, dinî bilgiler öğreniliyor ve bu bilgilerin pratik uygulaması yapılıyordu. İslâm´ı öğrenmek isteyenler de buraya geliyorlardı.
Hicretten sonra Medine´de Hz. Peygamber (asm)´in ilk ve önemli faaliyetlerinden birisi, bir ibadet mahalli olmasının yanında, aynı zamanda eğitim-öğretim merkezi olan, Mescid-i Nebevî´yi inşâ etmek olmuştur. Mescid´in bitişiğinde "Suffe" denilen mekanda kalan bazı sahâbîler, Kur´an ve yazı öğrenmekle meşgul oluyorlardı. İslâm´ın temel esaslarını öğrenmek üzere Medine´ye çeşitli bölgelerden gelenlerin bir kısmı da burada kalıyordu. Suffe´deki öğrenci sayısının kimi zaman dört yüze ulaştığı oluyordu. Hz. Peygamber (asm) burada bizzat ders verdiği gibi, Kur´an ve yazı öğretmek üzere muallimler de tayin ediyordu. Ubâde b. Sâmit adlı sahâbî, burada yazı ve Kur´an öğretenlerden biridir. Hatta sadece Müslüman muallimler değil, müşrik muallimler de yazı öğretiyordu. Nitekim Bedir savaşında Müslümanların eline esir düşen müşrik askerlerden okur-yazar olup da kurtuluş fidyesi verecek parası bulunmayanlar, on Müslüman çocuğuna yazı öğretmek suretiyle serbest bırakılmışlardır. Zeyd b. Sâbit bu şekilde Arapça okuma yazma öğrenmiştir. Şüphesiz bu uygulama, o dönemin şartları dikkate alındığında muazzam bir gelişmedir.
Hz. Peygamber (asm), Mescid-i Nebevî´ye ilim öğrenmek için gelenleri, Allah yolunda mücâhede edenlerle bir tutmuştur.5 Kısa süre sonra Mescid-i Nebevî ve Suffe ihtiyacı karşılayamaz duruma gelince Medine´de yeni eğitim mekanları faaliyete geçirilmiştir. Kaynaklar, onun sağlığında Mescid-i Nebevî´nin dışında Medine´de dokuz mescid daha bulunduğunu nakletmektedirler. Bu mescidlerde Hz. Peygamber (asm) sohbet yaptığı, namaz kılındığı gibi eğitim-öğretim faaliyetlerinin yürütüldüğü de muhakkaktır.
Peygamberimiz (asm) eğitim-öğretim faaliyetlerini sabit mekanların dışında da sürdürmüştür. Gerektiğinde bu tür faaliyet için yer ve zaman tanımamıştır.
Hz. Peygamber (asm) ilim öğrenmede kadın-erkek ayırımı gözetmemiş, erkeklerin yanısıra kadınların eğitimiyle de ilgilenmiştir. Onlara özel gün ayırarak konuşma yapmıştır. Onun zamanında kadın öğretmenler de vardı. Nitekim Şifâ (Ümmü Süleyman b. Hayseme), Hz. Peygamber (asm)´in hanımlarından Hz. Hafsa (r.anha)´ya yazı öğretmiştir. Hz. Peygamber (asm)´in hanımları kızların eğitim ve öğretimi ile ilgilenirlerdi. Onlar, evlerine gelen genç kızlara bildiklerini anlatırlardı. Bu kızlar da öğrendikleri bilgileri başkalarına aktarırlardı. Hz. Aişe ve Ümmü Seleme (r.anhuma) başta olmak üzere Hz. Peygamber (asm)´in hanımlarının ve daha başka kadınların eğitim ve öğretime büyük katkıları olmuştur.
Hz. Peygamber (asm)´in eğitim konusunda hür-köle ayırımı gözetmediği de bilinmektedir. Hadis kaynaklarında onun şu sözü çok geçmektedir:
Kim bir câriyeyi güzel bir şekilde eğitir, terbiye eder, sonra da azat eder ve evlendirirse onun için iki mükâfat vardır."
Hz. Peygamber (asm) eğitimde kolaylaştırıcı metotlar takip etmeyi, sabrı ve tahammülü teşvik ve tavsiye etmiş; öfkeye ve şiddete yer verilmemesini istemiştir. Nitekim bir sözünde "Öğretin, kolaylaştırın, zorlaştırmayın, öfkelendiğiniz zaman susun!" demiş ve "Öfkelendiğiniz zaman susun!" sözünü üç defa tekrar etmiştir.
Bir eğitici olarak onun hakkında sahâbede oluşan imaj son derece olumludur. Muaviye b. Hakem es-Sülemi adlı sahâbî, bu hususta şunları söylemiştir: “Ben Resûlüllah´tan daha güzel eğitim veren bir öğretmen görmedim. Beni ne azarladı, ne dövdü ve ne de hakaret etti."
Hz. Peygamber (asm)´in faaliyetlerinde yazının önemli yeri vardır. O, Kur´an-ı Kerim ayetlerini yazdırmıştır. Medine vesikasını da yazılı olarak düzenlemiştir. İlk nüfus sayımını yazılı olarak yaptırmıştır. Bütün antlaşmaları yazılı belgelere dayandırmıştır. Devlet gelirlerini, gelirlerin tahminini, takdirini ve tahsilâtını yazıyla tespit ettirmiştir. Sefere çıkarken ordusunu bir meydanda toplayıp isimlerini yazdırır ve ordu mevcudunu kayıtlı hale getirirdi.
Hz. Peygamber (asm), ailelerin gençleri ok atmak, yüzmek, hesap, tıp, neseb ve Kur´an okumak gibi hem maddî ve hem manevî alanlarda eğitmelerini tavsiye ve emir buyurmuştur. Onun döneminde çocuk, genç, yaşlı, her yaştan insanlar eğitim almıştır. Müslümanlığı kabul eden bölgelere öğretmenler tayin etmiştir. Bu itibarla Medineliler arasında yazı yazmayı bilenler çoğaldığı gibi, Hz. Peygamber (asm)´in sağlığında ve vefatından sonra Müslümanların fethettikleri yerlerde yazı hızla yayılmaya başlamıştır.
Sahâbe arasında Farsça, Rumca, Kıptîce, Habeşçe, İbrânîce ve Süryânîce bilenler vardı. Hz. Peygamber (asm) bir gün Zeyd b. Sâbit´e: "Sen Süryânîce biliyor musun? Bana mektuplar geliyor?" demiştir. Zeyd b. Sâbit´in "Bilmiyorum." demesi üzerine Hz. Peygamber (asm) "Onu öğren." demiştir. Bunun üzerine Zeyd İbrânîce ve Süryânîce öğrenmiştir.
İdareci ve memurların yetişmesi için ayrı okullar mevcut değildi. Ancak halkın eğitildiği mekanlarda Kur´an öğrenimi mecbûrî olduğundan, buralarda eğitim görenler, her çeşit idârî görevlerde istihdam ediliyorladı.
Hz. Peygamber (asm) bilginin yaygınlaşmasını teşvik etmiş; insanlardan bildiklerini başkalarına aktarmalarını istemiştir. Taşradan Medine´ye gelip burada bir müddet kalan ve İslâm´ı öğrenen heyetlere, bölgelerine dönüp, öğrendiklerini oradaki insanlara öğretmelerini istemiştir.
Hz. Peygamber (asm) yoğun ve titiz bir çalışma sonunda, câhiliye örf ve adetleri üzerine yaşayan bir toplumun fertlerini eğitmiş ve o fertlerden yepyeni bir İslâm toplumu oluşturmuştur.
Daha sonra peygamberimizin eğitim metotları konusunda söz alan Din kültürü ve Ahlak Bilgisi Mustafa KAYMAKÇI Peygamberimizin eğitim metotlarını şu şekilde özetledi.
Peygamberimizin Eğitim Metodu;
Şüphesiz Hz. Peygamber (asm) eğitim ve öğretimi, kendi döneminin fizikî şartları, ihtiyaçları ve metotları çerçevesinde gerçekleştirmiştir. Öğretim mekanları, konular, metotlar, günümüzde bile on-yirmi yıl ve hatta daha kısa süre zarfında değişebilmektedir. Bu durumda Hz. Peygamber (asm)´in eğitim-öğretim konusunda her zaman geçerliliğini koruyabilecek evrensel nitelikteki uygulamaları bizim için önemlidir. Bu hususları da şu şekilde sıralayabiliriz:
- Efendimiz, Söylediği Hakikatleri Bizzat Yaşayarak Tâlim Ederdi
- Okumaya, yazmaya önem vermesi;
- Dinî Hükümleri Tedrîcî Bir Sistemle Yavaş Yavaş Öğretirdi;
- Latife Ve Şaka Yoluyla Öğrettiği Şeyler De Olurdu
- Eğitimde şiddete yer vermemesi;
- Şayet öğrettiği konular pratiğe yönelik ise, söylediğini önce kendisinin uygulaması veya uygulamalı bir şekilde öğretmesi;
- Bir konuyu iyice hazmetmeden diğerine geçmemesi (on âyeti iyice hazmettirmeden diğer on ayete geçmediği rivayet edilmektedir);15
- Öğrencileri bıktırmaması, usandırmaması;
- Öğrettiği kimselerin yaşını, kapasitesini, bilgi ve kültür seviyelerini dikkate alması;
- Ortaya soru atarak dikkatleri toplaması ve daha sonra da cevaplaması;
- Zekâ geliştirme yoluna gitmesi (bilinen bir hususu bilmece tarzında sorması gibi);
- Topluma arz ettiği bir hükmü daha iyi anlaşılabilmesi için gerekli gördüğü durumlarda sebep ve gerekçesiyle birlikte anlatması;
- Konuyu örneklerle ve benzetmelerle, gerekirse jest ve mimiklerini de kullanarak ve hatta şekil çizerek sunması;
- Sırf tartışmak, çekişmek, inat için ve gereksiz şeyleri sormak dışında, soruya teşvik etmesi ve soruları ikna edici bir şekilde cevaplaması;
- Sahabeyi alıştırmak için bazı soruları ve meselelerin çözümünü, hatta bazen kendi huzurunda bile onlara havale etmesi; bu suretle onlara değer verdiğini ortaya koyması, kişiliklerinin ve sorumluluk bilinçlerinin gelişmesine katkıda bulunarak geleceğe hazırlaması;
- Sorduğu soruya doğru cevap alınca teşvik ve taltif için, takdirlerini açıkça belirtmesi;
- Mevzûyu izah etmek için şekiller çizerdi;
- Kadınlara Öğretmeyi Ve nasihat Etmeyi de ihmal etmezdi;
- Sözlerinin kalıcı olması için muhâtabın omzunu veya elini tutardı;
- Karşılıklı konuşma ve soru-cevap metodunu kullanırdı;
- Lüzumu halinde tekrardan kaçınmaması;
- Bazen anlatacağı konunun özetini verip daha sonra açıklamaya geçmesi;
- Gerekli durumlarda yazdırarak öğretmesi.
Celal AYDIN
Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Koordinatör Öğretmeni
